TÜRABİ’DE AD AKTARMASINDAN OLUŞAN DEYİMLEŞMİŞ FİİLLER
Sayfa 49 - 62
Öz
1849 ile 1868 yılları arasında Hacı Bektaş Tekkesi postunda oturmuş bir kişi olarak Türabi, o dönem Alevi-Bektaşi toplulukları arasında takdir görmüş bir şairdir. Kendisi, hem şair hem dedebaba olarak 19. yüzyıl Bektaşi Edebiyatının önemli simalarından olmuştur. Türabi, şairliğinden önce mutasavvıf bir şair olduğu için şiirlerini, tasavvuf üzerine yazmıştır. Bu bakımdan şiirlerinde tasavvufa duyduğu derin ve içten bağlılığı görmek mümkündür.
Ad aktarması, anlatımı kolaylaştıran ve anlama güç kazandıran aktarmalardandır. En önemli söz sanatlarından biri olarak kabul edilen ad aktarması, dilin söz varlığını zenginleştirmede de önemli bir kaynaktır. Ad aktarmasında bir kavram, ilgili olduğu başka bir kavramla anlatılır. Pek çok örnekleri özellikle somutlaştırma olayına da örnek teşkil eder. Aktarmalar, birbiriyle iç içe girmiş söz olaylarıdır. Ad aktarması, en güzel ve çarpıcı örneklerini özellikle deyimlerde ya da deyimleşmiş birleşik fiillerde bulur.
Türabi’nin şiirlerinde ad aktarmasından oluşan deyimleşmiş fiiller; ilgi çekici örneklerle tasavvufu anlatmada, şairin en samimi duygularına ve düşüncelerine hizmet etmiştir. Türabi’nin kullandığı deyimleşmiş fiiller, yardımcı fiillerle ve diğer ana fiillerle oluşturulmuş şekillerdir. Fakat fiil ya da yardımcı fiillerden oluşturduğu redifli kullanımlarla ortaya koyduğu deyimleşmiş fiiller, şairin kendine özgü yapılar olarak ilgi çekicidir.
Bu çalışmada; Türabi’nin şiirlerinde görülen ad aktarmasından oluşan deyimleşmiş fiiller incelenmiştir. Böylelikle şairin üslubu ve tasavvufa olan samimi yaklaşımı hakkında önemli ipuçları elde edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türabi, tasavvuf, ad aktarması, deyimleşmiş fiil.
IDIOMATIC COMPOUND VERBS IN TURABI IN TERMS OF METONOMY
Abstract
Turabi, sat on the skin of the Hacı Bektash lodge between 1849- 1868, is one of the important figures of 19. century Bektashi literature as a poet appreciated by Alawi-Bektashi communites in that time and also a dervish of the Bektashi order. Since he is a sufi poet, he wrote his poems on sufism. And so it is possible to see his devotion to sufism in his poems. Metonymy is a metaphor that facilitates the expression and makes it easier to understand. Metonymy is one of the most important semantic changes. It improves the vocabulary of the language. In metonymy, a concept is explained with another concept to which it is related. Many examples of metonymy are particular examples for concretization too. In this respect, metaphors involve several semantical changes related to each other. The metonymy particularly finds its most beautiful and striking examples in idioms or idiomatic compound verbs. Idiomatic compound verbs in Turabi's poems served to poet's most sincere feelings and thoughts to express sufism with interesting examples. Idiomatic compound verbs that are created by Turabi are the forms formed by auxiliary verbs and other main verbs. However, the structures of verbs or auxiliary verbs formed by the use of 'redif' are interesting because they are unique to the Turabi. In this study, Turabi's view to sufism are given through idiomatic compound verbs which is an important figure of speech. In this way, important clues about the style of the poet have been provided.
Key Words: Turabi, sufism, metonymy, idiomatic compound verb.
Kaynakça
AKSAN, D. (2006). Anlambilim, Ankara: Engin Yayın Evi.
AYDEMİR, C. - SAVRAN, H. (2010). Türabi Divanı Dil Özellikleri Sözlük. İstanbul: Roza Yayınevi.
SAVRAN, H. (2010a). Türabi Divanı ve Dil Özellikleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velȋ Araştırma Dergisi, (17) 55, Ankara: Gazi Üniversitesi, ss. 325-340.
SAVRAN, H. (2010b). Türabi Divanı’ndan Hareketle Klasik Türk Edebiyatında İnançla İlgili İbarelerin Anlam Bilgisi Bakımından İncelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı, Prof.Dr. Turgut Karabey Armağanı, (3) 15, ss. 203-220.